Psychoanalyse en psychoanalytische psychotherapie  zijn aan elkaar verwante inzichtgevende therapieën waarbij de psychoanalyse een hogere frequentie kent. De grondlegger was Sigmund Freud en ook na hem hebben bijvoorbeeld Klein, Winnicott en Bion de psychoanalyse in Nederland geïnspireerd, en met name Lacan in België, die het begrippenkader van de taal aan het psychoanalytisch gedachtengoed toevoegde.

Het uitgangspunt is dat veel van ons doen en laten bepaald wordt door onbewuste factoren. Een psychoanalytische of psychodynamische behandeling, heeft als doel om meer zicht te krijgen op de onbewuste invloeden. Gesterkt door een helder en toegenomen begrip verandert vaak de kijk op jezelf, anderen en omstandigheden en nemen eerder bestaande klachten af. Meestal neemt bovendien het vermogen toe om moeilijke situaties het hoofd te bieden.

Onze overwegingen en beschouwingen ten spijt, komen we vaak tot ander dan het voorgenomen gedrag, hoezeer we ook willen geloven baas te zijn in eigen geest. Vanzelfsprekend neemt iedereen kinderervaringen mee in zichzelf gedurende een heel leven. De psychotherapeutische relatie is van aanvang af een bruikbare manier om je eigen gedrag, maar vooral je denken, gespiegeld te krijgen en er samen over te kunnen reflecteren.

Niet verbonden met anderen weten wij niet wie wij zijn. Het bespreken van angstige, pijnlijke en beschamende dingen vereist verbondenheid om er emotioneel meer weet van te krijgen. Problemen in interacties met anderen leiden vaak tot werkproblemen, maar ook tot psychosomatische aandoeningen. Gedurende behandeling kunnen die problemen zich ook in de spreekkamer van de therapeut gaan voordoen en daardoor worden die problemen in interacties beter bespreekbaar en behandelbaar.

Het is daarom belangrijk om de tijd te nemen en uit te zoeken wat de onderliggende problematiek behelst, waarvoor geen uitweg of oplossing kan worden gevonden. De taak van de patiënt is daarbij om vrij te associëren, d.i. zo veel mogelijk alles te zeggen wat je invalt. De taak van de behandelaar is om te helpen tot nieuwe interpretaties te komen en verheldering. Dat kan enige gesprekken vergen maar ook enkele jaren, met als motto: zo kort als mogelijk en zo lang als nodig.